Prawo rodzinne - Kraków

Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód może nastąpić wyłącznie wtedy, gdy zaistnieje trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, a zatem wówczas, gdy trwale ustały więź fizyczna, więź duchowa i więź gospodarcza. Rozróżnia się rozwód bez orzekania o winie oraz rozwód z winy jednego z małżonków albo ich obojga. Jeśli oboje małżonkowie wyrażają zgodę na rozwód bez orzekania o winie, to wówczas sąd nie ma obowiązku wskazywać który z małżonków jest winny rozkładowi pożycia. Rozwód niedopuszczalny jest wówczas, gdy jego orzeczenie byłoby sprzeczne z dobrem małoletniego dziecka.

W chwili uprawomocnienia się wyroku rozwodowego pomiędzy małżonkami ustaje ustrój wspólności majątkowej. Otwiera to drogę do podzielenia majątku zgromadzonego podczas trwania małżeństwa. W razie braku porozumienia co do sposobu podziału majątku konieczne jest wystąpienie do sądu z wnioskiem o podział majątku wspólnego. Nie zawsze podział majątku będzie równy. Prawo rodzinne przewiduje możliwość ustalenia przez sąd nierównych udziałów byłych małżonków w majątku wspólnym. W przypadku, gdy jeden z małżonków wnosił większy wkład w powstawanie majątku, może on otrzymać większą część majątku. Istnieje jednak szereg przepisów regulujących sposób podziału majątku, takie jak np. kodeks rodzinny i opiekuńczy, które stanowią podstawę do rozstrzygnięcia tej kwestii. 

Małżonkowie – co do zasady, jeśli nie zawarli umowy majątkowej małżeńskiej (tzw. intercyzy), posiadają wspólność majątkową małżeńską. W wyjątkowych wypadkach, jeśli zawarcie takiej umowy w trakcie trwania małżeństwa nie jest możliwe (na przykład ze względu na brak zgody współmałżonka), każdy z małżonków z ważnych powodów może wystąpić do sądu o ustanowienie rozdzielności majątkowej. Ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd może domagać się także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli zaspokojenie jego wierzytelności wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Jedynie sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z datą wsteczną. Istotne jest, że sąd może ustanowić rozdzielność majątkową wyłącznie z ważnych powodów, na przykład są to: trwonienie majątku, hazard, nałogi, nieodpowiedzialność finansowa.

W sytuacji, gdy rodzice sprawują wspólnie pieczę nad małoletnim dzieckiem, a jedno z nich bez zgody drugiego rodzica wywozi dziecko z kraju miejsca pobytu dziecka z zamiarem zamieszkania na stałe, to mamy do czynienia z tzw. uprowadzeniem rodzicielskim. Skutkom takich bezprawnych działań jednego z opiekunów przeciwdziałać ma Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r., czyli tzw. konwencja haska. Ten akt prawny ma chronić interesy dziecka na płaszczyźnie międzynarodowej i zagwarantować niezwłoczny powrót dziecka do kraju, w którym ma ono miejsce pobytu, gdy doszło do uprowadzenia bądź bezprawnego zatrzymania dziecka w innym kraju będącym stroną konwencji. Sprawę wszczyna ten rodzic, który został pozbawiony możliwości opieki nad dzieckiem, w wyniku bezprawnego wywiezienia go z kraju, w którym przebywało na stałe.

Obowiązek alimentacyjny zgodnie z przepisami prawa rodzinnego obejmuje dostarczanie środków utrzymania, a w wypadku alimentów na dzieci także wychowania. Najczęściej mamy do czynienia z obowiązkiem alimentacyjnym od rodziców na rzecz ich dzieci. Alimenty są zawsze zasądzane na małoletnie dzieci w sprawie o rozwód. Możliwe jest też wszczęcie sprawy o alimenty, gdy nie toczy się sprawa rozwodowa. Rodzice są zobowiązani do dostarczania środków utrzymania swoim dzieciom do momentu, gdy nie będą one mogły samodzielnie się utrzymać. Alimenty mogą być także przyznane od dorosłych dzieci na rzecz rodziców, a także na współmałżonka. W celu uzyskania alimentów, podwyższenia alimentów, obniżenia alimentów, czy też uchylenia obowiązku alimentacyjnego konieczne jest złożenie pozwu do sądu. 

Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego uznają prawo rodzica do kontaktu z dzieckiem. Kontakt ten może przybierać różne formy, zarówno kontaktu bezpośredniego, spędzania czasu z dzieckiem, zabierania go poza jego miejsce zamieszkania, jak też kontaktu na odległość – za pomocą środków porozumiewania się na odległość. W razie braku porozumienia w zakresie sposobu kontaktów z dzieckiem lub w razie ograniczania drugiemu rodzicowi takich kontaktów, często konieczne jest wystąpienie do sądu z wnioskiem o uregulowanie kontaktów. Także w sprawach o rozwód na wniosek strony sąd orzeka o sposobie wykonywania kontaktów z dzieckiem.

Władza rodzicielska stanowi prawa i obowiązki rodziców wobec dzieci, które dotyczą jego wychowania, majątku oraz pozwalają decydować za dziecko, aż do momentu jego pełnoletniości. Co do zasady oboje rodzice posiadają władzę rodzicielską, niezależnie od tego, czy pozostają w związku małżeńskim. Władza rodzicielska powinna być wykonywana zgodnie z dobrem dziecka i z poszanowaniem jego praw. Ma na celu ochronę dziecka, zapewnienie mu właściwej pieczy i chronienia jego interesów. Prawo rodzinne przewiduje sytuacje ustania (na przykład w wyniku pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej przez sąd), ograniczenia czy też zawieszenia władzy rodzicielskiej. 

W sprawach dla dziecka istotnych rodzice posiadający pełną władzę rodzicielską decydują wspólnie. W razie braku porozumienia między rodzicami w zakresie istotnych spraw dziecka rozstrzyga sąd. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wymienia katalogu istotnych spraw dziecka, jednak praktyka wskazuje, że w szczególności są to: zmiana nazwiska dziecka, wybór szkoły, wyrobienie paszportu, wybór religii, decyzja co do sposobu leczenia, odrzucenie spadku w imieniu dziecka. Katalog takich spraw nie jest zamknięty.

Zdarzają się sytuacje w których konieczne jest sądowe ustalenia ojcostwa czy pochodzenia dziecka. W przypadku ustalenia ojcostwa, to może ono nastąpić poprzez: domniemanie ojcostwa – jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania, istnieje domniemanie, że dziecko pochodzi od męża matki, uznanie dziecka przez ojca – jeśli rodzice nie pozostają w związku małżeńskim, ustalenie ojcostwa przez sąd. W ostatnim przypadku dowodem na pochodzenie dziecka jest przede wszystkim badanie DNA.

Z kolei powództwo o zaprzeczenie ojcostwa jest natomiast konieczne, na przykład wówczas, gdy kobieta pozostająca w związku małżeńskim urodzi dziecko innego mężczyzny. Zaprzeczenia ojcostwa mogą żądać: matka dziecka, mąż matki dziecka, prokurator, dziecko, gdy osiągnie pełnoletniość. Możliwość wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa ograniczona jest ustawowymi terminami.

Separacja w przeciwieństwie do rozwodu jest odwracalna, ale także wywołuje skutki prawne. Sąd w sprawie o separację orzeka tak, jak w przypadku sprawy o rozwód o władzy rodzicielskiej, alimentach, kontaktach z dzieckiem. W konsekwencji wyroku sądu orzekającego separację ustaje wspólność majątkowa małżeńska. W odróżnieniu od rozwodu sąd może orzec separację, gdy rozkład pożycia małżeńskiego nie jest trwały. Separacja stanowi alternatywę dla rozwodu w sytuacji małżonków, którzy np. z przyczyn religijnych nie chcą decydować się na rozwód.

Osobę która ukończyła 13 lat można ubezwłasnowolnić całkowicie, jeśli z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Z kolei częściowo ubezwłasnowolnić można z tych samych przyczyn jedynie osobę, która osiągnęła pełnoletniość, lecz stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekuna, a dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo kuratora.

Ubezwłasnowolnienie powoduje, że nie ma możliwości samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących swojej osoby i majątku. Osoba ubezwłasnowolniona ograniczona jest w zakresie dokonywania czynności prawnych w celu ochrony jej interesów osobistych i majątkowych. Ubezwłasnowolnienie następuje na podstawie orzeczenia sądu, po zasięgnięciu opinii biegłych lekarzy. Wniosek o ubezwłasnowolnienie innej osoby mogą złożyć: małżonek tej osoby, krewni w linii prostej (dzieci, wnuki, rodzice, rodzeństwo), prokurator.